Czy wiecie, że przy łzawieniu ma znaczenie, jak śpimy? Czy domyślaliście się, że oczy to lustro organizmu? Oglądając dno naszego oka, okulista może opowiedzieć, na jakie choroby cierpimy, czy jesteśmy aktywni, czy leniwi, a nawet czy palimy papierosy. Wszystko, co senior powinien wiedzieć o swoich oczach, zdradza dr n.med. Małgorzata Woś, ordynator Oddziału Okulistycznego w Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana Żeromskiego SP ZOZ w Krakowie.

Jak się dowiedzieć, że z naszymi oczami dzieje się coś złego?

Objawy schorzeń okulistycznych na szczęście są dość szybko zauważalne dla pacjentów. Na przykład dyskomfort związany z tzw. suchym okiem – osoby starsze skarżą się wówczas na pieczenie, łzawienie, „piasek w oczach” czy wydzielinę. To dokuczliwe sygnały, utrudniające codzienne czynności.

Łzawienie to przypadłość związana z wiekiem?

Często tak.

Czy wiadomo, dlaczego oczy zaczynają nadmiernie łzawić?

Przyczyn nadmiernego łzawienia może być wiele. Jedna z najbardziej rozpowszechnionych to zaburzenie składu filmu łzowego. Film łzowy to warstwa ochronna, nawilżająca i odżywcza powlekająca powierzchnię gałki ocznej. Czasami jednak ustawienie powieki, która z wiekiem staje się bardziej wiotka, prowadzi do tego, iż cały układ odpowiadający za odprowadzanie łez zaczyna gorzej funkcjonować. Proponujemy wtedy seniorowi operacyjną korektę powieki.

Może też się zdarzyć, że zaburzenia wiążą się z innymi strukturami dróg łzowych. Wówczas konieczny jest zabieg przywracający drożność – często wykonujemy go wspólnie z laryngologami.

Niektóre przyczyny łzawienia eliminuje się łatwo i szybko: wystarczy stosowanie kropli nawilżających, chusteczek, czyli tzw. leczenie zachowawcze. Może również być tak, że łzawienie trzeba leczyć innymi sposobami. Dlatego tak ważna w tej kwestii jest konsultacja u okulisty, który ustali, co spowodowało problem – skład łez, ich odpływ czy choćby nieprawidłowe ustawienie powiek.

Jak możemy sobie sami pomóc?

Nawilżajmy porządnie oko. Ale mowa nie tylko o kroplach – nie zapominajmy o piciu wody, czyli nawadnianiu całego organizmu! Nie śpijmy na płasko, ustawmy poduszki nieco wyżej. Pamiętajmy także, aby powietrze w pomieszczeniu, w którym śpimy, nie było zbyt suche.

Co może być przyczyną tego, że senior zaczyna gorzej widzieć?

Jednym z częstszych schorzeń okulistycznych u osób starszych jest zwyrodnienie plamki żółtej. Przyczyny tej choroby nie są do końca znane, lecz na pewno wiąże się ona ze starzeniem się, gdyż pojawia się jedynie u osób powyżej 60. roku życia. Nawet nazwa tego schorzenia (Age-related macular degeneration, AMD) zawiera zwrot „związane z wiekiem”. Wydłużenie średniego czasu życia skutkuje niestety zwiększoną liczbą chorych.

Co się wtedy dzieje z oczami?

Plamka żółta odpowiada za dobre widzenie centralne. Jeżeli ulegnie uszkodzeniu, pacjenci to natychmiast odczują. Nie sposób nie zauważyć tej choroby: pacjenci skarżą się, że nie mogą czytać, bo mimo korekty okularowej uciekają im literki, faluje linia, pojawia się mgiełka czy ciemna plama w centralnym polu widzenia – różnie to opisują.

Co wówczas robić?

Zgłosić się do okulisty w trybie natychmiastowym. Czas ma decydujące znaczenie, bo jeśli chory dotrze do specjalisty zbyt późno, my, lekarze, nie będziemy mogli mu pomóc.

Zwyrodnienie może mieć postać mokrą i suchą. Sucha postać choroby jest zanikowa (choroba postępuje stopniowo); dochodzi w niej do obumierania komórek odpowiedzialnych za prawidłowe odbieranie wrażeń wzrokowych. W tym przypadku pozostaje jedynie suplementacja plamki, bo nie ma skutecznych sposobów leczenia. W mokrej postaci zwyrodnienia obserwujemy powstanie patologicznych naczyń w obrębie plamki. Dobra wiadomość jest taka, że ten typ schorzenia możemy leczyć. Po zakwalifikowaniu seniora do programu lekowego podajemy mu zastrzyki do wnętrza gałki ocznej, na początku co miesiąc, później co dwa. Pacjenci są pod regularną kontrolą specjalisty. Sama procedura odbywa się w warunkach sali zabiegowej, w znieczuleniu miejscowym, i jest bezbolesna.

Czy i jak senior może sobie pomóc?

Najważniejsze, co chciałabym podkreślić, jest to, by pacjent jak najszybciej zgłosił się do okulisty. Od tego zależy, czy terapia będzie skuteczna. Jeśli osoba starsza będzie zwlekała z wizytą, w gałce ocznej może powstać blizna. Siatkówka jest tkanką nerwową, jeśli zatem dojdzie do utraty komórek blizny, lekarz będzie bezsilny.

Czy pacjent powinien zażywać suplementy? Reklamuje się sporo takich, które wspomagają widzenie.

Na rynku znajdziemy dużo preparatów, które suplementują plamkę, zawierających m.in. luteinę, zeaksantynę, resweratrol, a także odpowiedni zestaw witamin. Radzę jednak zakupić je po konsultacji z lekarzem. Nie wszyscy seniorzy muszą zażywać suplementy, nie wszyscy też powinni to robić, np. ze względu na to, że obciążają wątrobę.

Ważna jest ponadto odpowiednia dieta. W okresie powszechnego dostępu do owoców i warzyw zielonych (brokuł, jarmuż, szpinak) starajmy się jeść ich więcej. Zawierają dużo składników pożytecznych dla plamki żółtej. Nasz organizm nie jest w stanie ich wszystkich wytworzyć, dlatego czerpmy z warzyw w czystej postaci.

Kolejne schorzenie, które dotyka seniorów, to zaćma.

To zmętnienie soczewki, pełniącej istotną funkcję w procesie widzenia. Pierwsze objawy to rozproszenie światła, podwójne widzenie, widzenie za mgłą; w obrazie, który widzi pacjent, dominuje kolor żółty, kolory stają się „brudne”. Osoba starsza może być zaskoczona tym, że zaczyna lepiej widzieć z bliska i nie potrzebuje już okularów do czytania. Paradoksalnie taka poprawa – bo pojawia się krótkowzroczność – to również objaw zaćmy. Często zaćmie towarzyszy łzawienie.

Czy w tej sytuacji konieczny jest zabieg?

To zabieg chirurgii jednego dnia, bezpieczny dla pacjenta, przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym. Obecnie uważa się, że przed zabiegiem nie jest konieczne modyfikowanie leków przeciwzakrzepowych czy kardiologicznych. Na szczęście teraz zaćmę operujemy w momencie, gdy zaczyna dokuczać pacjentowi, nie czekamy, aby dojrzała.

Czy senior może uprawiać sport po zabiegach czy zastrzykach okulistycznych?

Po zaćmie oko goi się do 6 tygodni. Rana jest bezszwowa i malutka – poniżej 3 mm, ale i tak nie zalecamy w tym czasie pływania, kąpieli, korzystania z basenu, sauny, jacuzzi, dźwigania ciężarów. Żyjmy jednak normalnie, bo ten zabieg ma poprawić komfort życia, a nie go pogorszyć. Dlatego nie zmieniajmy trybu życia. Oczywiście wszystko powinno odbywać się pod kontrolą lekarską, zależnie od stanu oka.

Czy są dyscypliny sportowe niekorzystne dla naszego wzroku?

Nie ma takiej dyscypliny sportowej, której nie można by uprawiać z powodu powyższych schorzeń okulistycznych. Pamiętajmy jedynie, że jeśli mamy upośledzone widzenie, ryzyko kontuzji jest większe. Po prostu uważajmy na siebie. Ale uwaga: na stan gałki ocznej negatywnie wpływa palenie papierosów, podobnie jak na pozostałe narządy. Widzimy to!

Proszę zdradzić, jak konkretnie.

Gałka oczna to jedyne miejsce w organizmie, gdzie przeżyciowo możemy zobaczyć stan naszych naczyń krwionośnych – podczas badania dna oka. Nieprzypadkowo kardiolodzy i diabetolodzy wysyłają swoich pacjentów na konsultacje okulistyczne. Chodzi nie tylko o powikłania okulistyczne w wielu schorzeniach, lecz przede wszystkim o to, że wyłącznie okuliści mogą zobaczyć naczynia na dnie oka na żywo. Możemy bowiem wnioskować, że naczynia w sercu, nerkach, mózgu będą w takim samym stanie jak te, które widzimy w gałce ocznej. Jeśli np. obserwuję zmiany cukrzycowe na dnie oka u chorego z retinopatią cukrzycową, to daję diabetologowi sygnał, że cukrzyca jest źle leczona. Gdy widzę u pacjenta nitkowate wąskie naczynia, pytam, czy leczy się na nadciśnienie – jeśli nie, to czas najwyższy zgłosić się do kardiologa, zbadać cholesterol itd.

Dzięki temu, że widzimy naczynia na dnie oka, możemy zapobiegać wielu chorobom, ale też właściwie ukierunkować leczenie.