Czy senior może nagle zachorować na astmę? Czy jest groźna dla osób w podeszłym wieku i czy są sposoby, aby jej uniknąć? Czy wiek ma wpływ na przebieg tej choroby? Między innymi na te pytania odpowiada lek. Damian Urban, pulmonolog, zastępca ordynatora III Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala Specjalistycznego im. Józefa Dietla w Krakowie.

Astma jest podstępna. Można jej nie mieć przez 50 lat, a nagle po sześćdziesiątce zachorować.

To prawda, w błędzie jest ten, kto myśli, że na astmę może zachorować tylko dziecko. Astma może się rozwinąć w każdym wieku, początki choroby mogą pojawić się po 40., a nawet po 65. roku życia. Astma znajduje się na liście najbardziej rozpowszechnionych schorzeń seniorów. Szacuje się, że cierpi na nią 17% osób w podeszłym wieku. To sporo.

Jak rozpoznać pierwsze objawy astmy?

Cieszę się, że o tym rozmawiamy, bo astma wieku podeszłego lub o późnym początku – tak nazywamy astmę, która rozwinęła się u osoby po 65. roku życia – to poważny temat. Wbrew pozorom świadomość, że choroba ta może zaatakować seniora, zarówno u pacjentów, jak i wśród lekarzy jest niewystarczająca. Często lekarze pomijają astmę w diagnostyce różnicowej zgłaszanych przez seniorów objawów i w efekcie jej nie leczą. Napadowy kaszel, uciski w klatce, duszność – takie objawy traktowane są w tej grupie wiekowej jako objawy chorób układu sercowo-naczyniowego. Niestety często dochodzi do sytuacji, w której lekarz nie bierze pod uwagę tego, że pacjent cierpi na astmę, i włącza jedynie leczenie kardiologiczne. Nie zyskuje tym sposobem zadowalających efektów leczenia.

Co powinno zaniepokoić seniora?

Świszczący oddech, kaszel, duszność. Jeśli charakter tych objawów jest napadowy, to znak, że możemy mieć do czynienia z astmą.

A jeśli np. przez cały dzień odczuwa się duszność?

To raczej nie jest astma. Dlatego tak ważne są dokładny wywiad i określenie charakteru dolegliwości. Jeśli kaszel bądź duszność pojawiają się nad ranem, w nocy, raz pacjent czuje się lepiej, innym razem gorzej, to powinno skierować myśli ku astmie. Zwłaszcza jeśli nasilenie objawów ewidentnie wiąże się z konkretnym wydarzeniem, takim jak: zmiana temperatury otoczenia, silne emocje (np. płacz, gniew, śmiech), nadmierny wysiłek fizyczny, kontakt z zanieczyszczonym powietrzem czy dymem tytoniowym.

Czy lekarze rozpoznali przyczyny astmy?

Niestety astma rozwija się u osób, które mają predyspozycje genetyczne. Nie sposób tego zmienić. Ponadto na liście potencjalnych chorych na astmę są osoby otyłe i z nadwagą. Statystycznie astma o późnym początku częściej pojawia się u kobiet.

Jakie są metody leczenia tej choroby? Czy wiek ma na nie wpływ?

Rodzaj leków i cele leczenia astmy u seniorów są takie same, jak w młodszych grupach wiekowych. Podaje się glikokortykosteroidy wziewne, czasami w połączeniu z lekiem rozszerzającym oskrzela.

Jednak senior oprócz astmy ma też zazwyczaj inne choroby przewlekłe i zażywa dużo środków farmakologicznych, dlatego nie można wykluczyć interakcji lekowych i wystąpienia działań niepożądanych. Kontrolujmy zatem z rozwagą stosowanie wszystkich preparatów, konsultujmy z lekarzem każdy nowy zalecany lek, szczególnie kardiologiczny. Warto pamiętać, że w przypadku stosowania większej dawki niektórych leków wziewnych może dochodzić m.in. do nasilenia arytmii serca czy spadku poziomu potasu.

Co może być niepokojącym sygnałem przy astmie?

Jeśli pacjent zauważa, że musi zwiększać dawkę i częstotliwość stosowania leków wziewnych, bo częściej jest mu duszno, powinien koniecznie zgłosić się do lekarza. To jednoznaczny sygnał, że prawdopodobnie dojdzie do poważnego zaostrzenia astmy, że dzieje się coś złego, choroba się nasila i konieczna jest modyfikacja leczenia. W przeciwnym razie wizyta na oddziale ratunkowym lub wezwanie karetki niestety chorego nie ominie.

Co powinni wiedzieć seniorzy cierpiący na astmę?

Niestety nie da się jej wyleczyć. Ten, kto ma astmę, już się jej nie pozbędzie, ale może ją dzięki leczeniu samodzielnie kontrolować. Czynniki, które wyzwalają wszystkie jej objawy, to silne emocje i stres, palenie papierosów, nadwaga i otyłość, kontakt z zanieczyszczonym powietrzem. Próbujmy je eliminować.

O opanowanie emocji może być trudno.

Owszem, szczególnie jeśli ktoś jest cholerykiem. Rozumiem to, lecz uświadamiam, że opanowanie emocji bezpośrednio wiąże się z redukcją objawów astmy. Unikajmy, jeśli to możliwe, sytuacji stresowych.

Kolejna rzecz, o której nie wolno zapominać: dzięki regularnemu i prawidłowemu stosowaniu leków jesteśmy w stanie kontrolować astmę! Pacjent nie będzie miał jej objawów, ale pod warunkiem, że choroba będzie właściwie leczona. Systematycznie! Kluczowe znaczenie ma też edukacja.

Proszę wyjaśnić.

Wziewny charakter leków stosowanych w astmie może sprawiać trudności w terapii. Każdy pacjent powinien wiedzieć, jak ich używać, aby trafiły do płuc, a nie zostawały w jamie ustnej. Na szczęście lekarstwa te są coraz bardziej modyfikowane i np. w składzie jednego inhalatora zawarte są dwa lub trzy leki. To znacznie upraszcza leczenie.

Gdzie i kto może nauczyć seniora, jak prawidłowo stosować leki?

Edukacja i ćwiczenia powinny się odbywać w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu lub w poradni pulmonologicznej. Proszę pacjentów o przyniesienie inhalatora i pokazanie, w jaki sposób przyjmują leki. To pozwala wyeliminować błędy. Jeśli ktoś ma jakiekolwiek wątpliwości co do zażywania leków, radzę, by zgłosił się do lekarza, aby je rozwiać.

Zwracajmy też uwagę na to, w jakim otoczeniu żyjemy, czy np. w domu nie ma pleśni. Jeśli na zewnątrz jest smog, zrezygnujmy z wychodzenia bądź załóżmy maseczkę. To proste, ale ułatwiające życie z astmą metody.

Dbajmy również o dietę i prawidłową masę ciała. Nadmiar tkanki tłuszczowej może nasilać stany zapalne w układzie oddechowym, a tym samym zaostrzać astmę.

Jakieś działania profilaktyczne mogą przynieść skutek?

Oczywiście zwracam szczególną uwagę na szczepienia. Zarówno błahe wirusy układu oddechowego, które powodują przeziębienia, jak i te poważniejsze, takie jak grypa czy koronawirus, zaostrzają astmę. Zalecam szczepienia przeciw grypie, COVID-19, pneumokokom. Pamiętajmy, że najwięcej infekcji seniorzy przejmują od swoich wnuków – to fakt, że sześćdziesięciolatków najczęściej zarażają dzieci. Dlatego tak istotne są szczepienia.

Ważne też jest regularne badanie płuc (zwłaszcza u osób palących) za pomocą spirometru, co przy charakterystycznych objawach może pomóc w zdiagnozowaniu astmy oskrzelowej u seniorów, ale również takich schorzeń, jak przewlekła obturacyjna choroba płuc.

W jaki sposób seniorzy jeszcze mogą sobie pomóc?

Zauważyłem, że temat rehabilitacji oddechowej u starszych osób jest całkowicie marginalizowany. Tymczasem organizm się starzeje, klatka piersiowa nie rusza się już tak elastycznie, bo zachodzą zmiany w układzie kostno-mięśniowym, przepona nie funkcjonuje jak u dwudziestolatka. Generalnie zmniejsza się siła mięśniowa. W efekcie osobie starszej znacznie trudniej niż młodej wykonywać wdechy leków. Senior ma mniej sił, aby zrobić wdech i wciągnąć lek głęboko do płuc. Dlatego warto pomyśleć o rehabilitacji oddechowej i o systematycznej aktywności fizycznej. Im bardziej senior jest witalny i sprawny, tym lepiej kontroluje astmę!

---

Co to jest rehabilitacja oddechowa?

W Polsce to wciąż mało znana terapia, ale coraz więcej szpitali zaczyna ją realizować, zwłaszcza po pandemii COVID-19. Dzięki specjalnie dobranym ćwiczeniom rehabilitantom udaje się doprowadzić do zwiększenia siły mięśni oddechowych u pacjentów – tzw. przewietrzenia każdej części płuc oraz aktywizacji, czyli uruchomienia klatki piersiowej i przepony.

Osoby potrzebujące rehabilitacji oddechowej bądź pulmonologicznej powinny zgłosić się do lekarza. Jeśli z wywiadu lekarskiego, wyników badań i historii choroby wynika, że pacjent wymaga rehabilitacji pulmonologicznej, NFZ pokrywa koszty leczenia. Skierowanie wystawia np. lekarz oddziału pulmonologicznego, chorób wewnętrznych, alergologicznego lub onkologicznego. Czas trwania rehabilitacji wynosi do trzech tygodni.

Listę placówek realizujących rehabilitację oddechową można znaleźć na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia.

---