Rozmowa z prof. dr. hab. med. Jackiem Sieradzkim, diabetologiem i endokrynologiem, byłym prezesem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

Osoby chore na cukrzycę mogą uprawiać sport?

Oczywiście. Poza nielicznymi wyjątkami aktywność fizyczna jest wręcz wskazana, zarówno w typie 1. jak i typie 2. cukrzycy.

Jakie to wyjątki?

Wynikają one z zaawansowanych, przewlekłych powikłań cukrzycy. Wszelkie formy aktywności związane z dużym wysiłkiem nie są wskazane na przykład przy zaawansowanej retinopatii cukrzycowej (uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka).  Nieopanowana retinopatia w połączeniu z aktywnością może grozić dalszymi powikłaniami.  Dużej ostrożności wymaga także aktywność w przypadku zaawansowanych powikłań sercowo-naczyniowych. Oczywiście mówię o sytuacjach, gdy powikłania są nieopanowane. Kiedy odpowiednio się je leczy – można wprowadzać różne formy aktywności fizycznej.

A co w przypadku stopy cukrzycowej?

Stopa cukrzycowa w okresie owrzodzenia wymaga odciążenia. Ruch jest możliwy, jednak w pozycji leżącej, bo kończyna powinna być unieruchomiona. Jeżeli mamy do czynienia z tzw. stopą naczyniową, ruch poprawia krążenie i jest wskazany. Stopa naczyniowa to jednak tylko 20 proc. Pozostali powinni wybierać tylko taką aktywność, która nie obciąża stopy.

Rodzaj czy intensywność aktywności powinna różnić się w przypadku 1. i 2. typu cukrzycy?

Cukrzyca typu 1. występuje zazwyczaj u ludzi młodych.  W przypadku jej wystąpienia jedynym, obowiązkowym leczeniem jest podawanie insuliny. Dlatego wysiłek fizyczny i żywienie powinno być dopasowane do ilości przyjmowanej insuliny. Aktywność nie jest jednak w tym przypadku przeciwwskazana. Wręcz przeciwnie. Jest wielu wybitnych sportowców-cukrzyków, którzy zdobywali olimpijskie medale. O ich chorobie szersza publiczność pewnie nawet nie wiedziała. Radzili sobie świetnie, nie gorzej od zdrowych rywali.

Dla osób cierpiących na cukrzycę typu 2. aktywność fizyczna jest kluczowym elementem terapii. Mówimy pacjentom, że najlepszą metodą leczenia jest zmiana stylu życia. Polega ona na diecie, redukcji masy ciała i aktywności fizycznej dopasowanej do możliwości.

Jak działa ruch na organizm diabetyka?

Zależy to od typu cukrzycy. W typie 1. aktywność ma szczególne znaczenie dla osób z nadwagą, bo pozwala zredukować masę ciała. Ruch sprzyja obwodowemu działaniu insuliny, więc chorzy mogą przyjmować mniejsze dawki. Wymaga to jednak pewnej ostrożności, bo należy unikać tzw. niedocukrzenia.

W typie 2. cukrzycy wysiłek poprawia wrażliwość na insulinę. Jednym z elementów patogenetycznych cukrzycy typu 2. jest właśnie obniżenie wrażliwości na ten hormon. Pacjenci  w 80 procentach nie są leczeni insuliną, a medykamentami, które poprawiają jego wydzielanie. Ruch działa na nich często skuteczniej, niż leki.

O czym powinny pamiętać osoby chore na cukrzycę, które podejmują aktywność fizyczną?

Wysiłek fizyczny powinien być przede wszystkim systematyczny. Niektóre zalecenia precyzyjnie określają, że powinno to być np. pięć razy w tygodniu. Najlepiej jednak, gdyby dawkowanie aktywności było podobne każdego dnia. Chyba, że pacjent jest dopiero wdrażany w aktywny tryb życia. Wówczas ruch należy wprowadzać stopniowo. Ważną sprawą jest przygotowanie do wysiłku fizycznego, czyli rozgrzewka, a na koniec tzw. roztrenowanie, czyli stopniowe kończenie treningu. Nie powinno się po prostu przebiec kilku kilometrów, nagle się zatrzymać i wsiąść do samochodu. Nagłe zatrzymanie wysiłku nie jest korzystne dla organizmu tak samo, jak rozpoczynanie go bez rozgrzewki. Podczas wysiłku nasz metabolizm przestawia się na odmienne tory. Gwałtowne przerwanie ruchu może spowodować na przykład nagłą zwyżkę poziomu cukru we krwi.

Jakie znaczenie ma aktywność fizyczna w profilaktyce cukrzycy?

Profilaktyka w przypadku cukrzycy typu 1. na razie nie istnieje. Natomiast szeroko opracowana jest profilaktyka cukrzycy typu 2. Wykonano szereg badań, które wykazały, że najskuteczniejszą metodą jest w tym przypadku zmiana stylu życia czyli właśnie aktywność fizyczna i dieta.

Ruch przy cukrzycy. O czym pamiętać?

• Konieczne jest stałe monitorowanie poziomu glikemii (dopuszczalny górny poziom to 250 mg%) oraz hipoglikemii (dopuszczalny dolny poziom wynosi powyżej 100 mg%).
• W przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości, ale także w razie wystąpienia jakichkolwiek symptomów złego samopoczucia ćwiczącego należy natychmiast przerwać ćwiczenie.
• Ćwiczyć należy co najmniej 1-2 godziny po posiłku, przy czym przed większym wysiłkiem można zwiększyć porcję węglowodanów.
• Podstawowy powinien być umiarkowany wysiłek aerobowy, wynoszący 40-50% HRR (rezerwy tętna) i angażujący możliwie wszystkie duże grupy mięśni. Dzienna aktywność powinna trwać co najmniej 30 minut do godziny – w zależności od możliwości i stanu ćwiczącego.
• Szczególną uwagę należy zachowywać w przypadku występowania tzw. stopy cukrzycowej lub retinopatii cukrzycowej (uszkodzenie drobnych naczyń krwionośnych siatkówki oka).
• 15-30 minut po wysiłku należy ponownie sprawdzić poziom glukozy we krwi.

Źródło: Wiesław Osiński, Gerokinezjologia. Nauka i praktyka aktywności fizycznej w wieku starszym, s. 222.